Uyuşmazlıkların Çözümünde Arabuluculuk

Başkalarıyla uyuşmazlık yaşamayan insan muhtemelen hayatı da yaşamıyordur. Diğer insanlarla geliştirilen ilişkilerde uyuşma olması gibi, uyuşmazlıklar olması da gayet normaldir. Uyuşmazlık durumunda uyuşmazlığı çözmek ise temel insan ihtiyaçlarından biridir.

Hiç kimse bir ihtilafın veya uyuşmazlığın tarafı olmayı bilinçli olarak istemez. Ancak, uyuşmazlık hayatın bir gerçeğidir. Uyuşmazlıktan kaçınmak için her ne yaparsanız yapın kaçınılmaz olarak uyuşmazlık durumu başınıza gelebilir. İsteyerek ya da istemeyerek bir uyuşmazlığın tarafı haline geldiğimizde, kendimize sormamız gereken soru; uyuşmazlığı çözmek için en etkili çözüm seçeneklerim neler olduğudur.

Uyuşmazlık çözümünde etkili çözüm seçenekleri

Yakın zamana kadar ülkemizde uyuşmazlıklar, tek şeritli yol misali, tek bir yol olan Mahkemeye başvurulması yoluyla çözümleniyordu. Uyuşmazlığın bir tarafı kazanıyor, bir tarafı ise kaybediyordu. Uyuşmazlık konusunda karar verecek hakimi seçme hakkınız yoktu. Şansınıza nasıl bir hakim düşerse onun adalet ve hukuk anlayışına, bilgi ve birikimine bağlı olarak uyuşmazlığınız çözüme kavuşturulurdu. Uyuşmazlığınıza uygulanacak hukuku da seçme hakkınız yoktu.  Uyuşmazlık çözümünün geçeceği aşamalara ve uyuşmazlığın çözüme bağlanacağı tarihe ilişkin bir takvim de yoktu elinizde. Beş-on yıl süren uyuşmazlık çözüm süreçleri olduğu gibi, nesilden nesile aktarılan  uyuşmazlık çözüm davaları da mevcuttu.

Aşı dozu uyuşmazlığı

Britanya ve İsveç ortak firması olan AstraZeneca ile Avrupa Birliği (EU) arasında Covid 19 aşısı teslimi sözleşmesi çerçevesinde 2021 yılının ilk çeyreğinde 80 milyon doz yerine 31 milyon doz teslimi konusunda ortaya çıkan uyuşmazlığın arabuluculuk yoluyla çözüme kavuşturulmasına yönelik gelişmeler basınımızın ilgi alanı dışında kaldı.

Hatta magazin basınımız; pop yıldızı Adele’nin kocası Simon Konecki ile evliliğini sonlandırma, sekiz yaşındaki oğulları Angelo’nun velayeti ve servet paylaşımına ilişkin uyuşmazlık sürecini arabuluculuk yoluyla sessizce, kırıp dökmeden, mahrem bir şekilde çözüme kavuşturduklarını görmezden geldi.

Dört şeritli yol

Yıllardır tek bilinen uyuşmazlık çözüm yolu mahkeme kapısıydı, vatandaşların aklına başka bir uyuşmazlık çözüm yolu da gelmiyordu. Kafamızı yerden kaldırıp diğer gelişmiş insanlara ve toplumlara baktığımızda; uyuşmazlık çözümünde dört şeritli yol misali, dört farklı yöntemi kullandıkları gerçeğiyle karşılaştık. Bunlar;

• Müzakere
• Arabuluculuk
• Tahkim
• Mahkeme

olarak karşımıza çıkmaktaydı. Dünyayı takipte epeyce geç ayıkmış olunsa da; düşük, orta ve yüksek şiddetli uyuşmazlıkların çözümünde bu alternatif yollar yasalarla devreye sokuldu.

İsteğe bağlı arabuluculuk

2013 yılında Arabuluculuk Kanunu yürürlüğe girdiyse de, uyuşmazlık çözümünde arabuluculuk beklenen ilgiyi göremedi. Bu kanun arabuluculuk uygulamasını, isteğe bağlı bir alternatif uyuşmazlık yolu olarak öngörmüştü. Yıllarca mahkeme kapılarında uyuşmazlığın adil çözümü için adalet aramayı alışkanlık haline getirmiş toplumun öğrenilmiş çaresizlik cenderesinden “ihtiyari arabuluculuk” yoluyla çıkışını beklemek fazla hayalperestlik olmuştu.

Zorunlu arabuluculuk

Avrupa Birliği projeleri ve uzmanlarının tavsiyeleriyle 2018 yılında işçi-işveren uyuşmazlıklarında, 2019 yılında ticari uyuşmazlıklarda, 2020 yılında tüketici uyuşmazlıklarında “zorunlu arabuluculuk” uygulamasına geçildi. Bu üç tür uyuşmazlıkta bundan böyle direkt olarak mahkeme kapısına gitmenin yolu kapatıldı. Önce mecburi olarak arabuluculuk yoluna gidilmesi, arabuluculuk yoluyla uyuşmazlığa çözüm bulunulamaması üzerine mahkeme de dava açılabilmesi uygulamasına geçildi. Mahkemeye doğrudan erişimin önüne bir tür filtre konuldu.  

Mevzuat yoluyla vatandaşa söylenilen şudur; uyuşmazlık yaşadığınız kişi ya da kurumla mümkün mertebe insanca iletişim kurup müzakere yoluyla anlaşmaya bakın, anlaşamıyorsanız da arabuluculuk hizmeti alın, arabulucu sizler arasında iletişimi sağlasın, sizleri konuşturarak anlaştırsın. Kazan-kazan ilkesi hakim olsun.

Yüz yüze veya çevrimiçi (online) Arabuluculuk

Uyuşmazlıklar, arabuluculuk yoluyla yüz yüze veya çevrimiçi (online) olarak uzaktan iletişimle bir gün gibi kısa bir sürede çözülebilir. Mahkeme yoluyla uyuşmazlık çözmek ise aylar, hatta yıllar sürer. Zamanınızı ve katlanacağınız maliyetleri kendiniz kontrol edin. Mahkemeye değil, Arabuluculuk Merkezlerine başvurun!

Halen ülkemizde on altı bin arabulucu akredite edilmiş bulunmaktadır. İlave beş bin kişinin akredite edilmesi için açılan en son arabuluculuk sınavına ihtiyacın tam altı katı,  otuz bin kişi katılmıştır. Mali müşavirler gibi çeşitli meslek mensupları ve meslek örgütleri de kendilerine de arabulucu olma imkanı açılması talebiyle kampanyalar yürütmektedir. Arabulucu olmaya ilgi duyan toplum kesimleri oldukça yüksek.

Kurumsal arabuluculuk

Arabuluculuk uygulamasının karşı karşıya olduğu en büyük tehlikelerden birisi, arabuluculuğun avukatlıkta olduğu gibi bireysel olarak icra edilmesi, kurumsal arabuluculuk merkezlerinin inşa edilememesidir. Sebepleri ayrıca ele alınmaya muhtaç olmakla birlikte, avukatların takım oyuncusu olamadıkları görünen bir vakıadır. Avukatlık alt kültürünün zaafı olan takım oyuncusu olamama, uzmanlaşama ve kurumsallaşama gibi kusurların arabuluculuk alnına da aktarılması, arabuluculuk mesleğinin gelişmesinin önünde, aşılması gereken en büyük engellerden biridir. 

Avukatlık ve arabuluculuk birbirinden çok farklı iki meslektir. Avukatlık, çatışmaya ve kazan-kaybet anlayışına dayalıyken arabuluculuk uzlaşma ve kazan-kazan anlayışına dayanır. Arabulucu veya avukat unvanlarının kartvizit veya web sitelerinde birlikte kullanılması kafa karışıklığına yol açmaktadır. Böyle bir uygulamadan kaçınılmalı, hatta yasaklanmalıdır. Atmosferleri birbirinden oldukça farklı olması gerektiğinden avukatlık büroları ile arabuluculuk merkezleri de kesinlikle ayrı mekanlar olarak dizayn edilmelidir. Bir ofiste hem arabuluculuk, hem de avukatlık hizmeti sunulması uygulamasının önüne geçilmelidir.   

Uyuşmazlığın taraflardan birinin avukatı, menfaat çatışması olacağından ve arabulucunun tarafsızlığı ilkesini ihlal edileceğinden taraflar arasındaki uyuşmazlığın çözümünde arabulucu olamaz.

Mahkeme kararına denk

Arabuluculuk anlaşma belgesi, mahkeme kararına denk bir hukuki güce sahiptir, mahkeme kararının uyuşmazlığın taraflarına sağladığı tüm avantajları ve yasal güvenceleri sağlamaktadır.

İçinde bulunduğumuz hafta içerisinde Milletlerarası Ticaret Odası (ICC- Paris) Ticari Arabuluculuk Yarışması başladı. Türkiye’den Marmara Üniversitesinin de aralarında yer aldığı 48 takımın yarışacağı bu organizasyonun bir parçası olan ve etkinliğe hakem olarak katkı sağlayan bu satırların yazarı, ülkemizde uyuşmazlık çözümünde arabuluculuğun yaygınlaşmasının mutluluğunu yaşamaktadır.

Uyuşmazlıkların etkin, tarafları tatmin edici ve kalıcı çözüme kavuşturulabilmesi stratejik bir bakış açısı ve stratejik hamlelerle mümkündür.

©Prof. Dr. Vahit Bıçak